The Institute of History, Language and Literature of the Ufa Federal Research Centre of the Russian Academy of Sciences as One of the Centers for Turkic Lexicography | Voprosy leksikografii – Russian Journal of Lexicography. 2020. № 18. DOI: 10.17223/22274200/18/10

The Institute of History, Language and Literature of the Ufa Federal Research Centre of the Russian Academy of Sciences as One of the Centers for Turkic Lexicography

The article presents the results of the lexicographic work of the Department of Linguistics of the Institute of History, Language and Literature of the Ufa Federal Research Centre of the Russian Academy of Sciences over the past century. From the moment of the creation of the Institute, the lexicographic work has become one of the main in its activities. The efforts of the Institute staff have created and are still creating numerous dictionaries related to various lexicographic types. Among them are spelling dictionaries that codify the literary norms of the language, terminological dictionaries that cover various branches of science, technology and production, they laid the foundations of a new scientific terminology and scientific style of the Bashkir language. Today, there are more than sixty Bashkir terminological dictionaries. Bilingual and multilingual dictionaries are designed to meet the needs of bilingual and multilingual readers, educational dictionaries meet the didactic objectives. The dialectological dictionaries contain especially valuable information on the peculiarities of dialects of the Bashkir language. A lot of semasiological and word-formation dictionaries help to establish roots and semantic features of the Bashkir language. Creating onomastic dictionaries is one of the priorities in the activities of the Institute. Among the dictionaries on ethnolinguistics, dictionaries of mythological vocabulary stand out, where for the first time in Turkology lexemes on the mythology of the people are presented. In the Department of Linguistics, there is a card file of standard and dialect vocabulary of the Bashkir language. Its volume is over 3 million units. The card file was accumulated as a result of linguistic expeditions of different years. The card file is replenished to this day. Based on its materials, full explanatory dictionaries were published, first a monolingual two-volume dictionary (1993), then a multilingual ten-volume Academic Dictionary of the Bashkir Language (2011-2018). The dictionaries are designed to help comprehend the secrets of the native language. An important role is played by modern electronic dictionaries. It was the Department of Linguistics (with its dictionary, dialectology and toponymy sectors in different years) that predominantly prepared and published these lexicographic works. In recent years, the Department’s staff have been compiling an etymological dictionary of the Bashkir language. The article also describes the lexicographic publications in terms of their significance in the spiritual culture of the Bashkir people. The article notes outstanding Bashkir lexicographers, whose dedicated work allowed the Institute of History, Language and Literature to become one of the recognized centers forTurkic lexicography.

Download file
Counter downloads: 49

Keywords

Turkology, lexicography, Bashkir language, Institute of History, Language and Literature of UFRC RAS

Authors

NameOrganizationE-mail
Khisamitdinova Firdaus G.Ufa Federal Research Centre of the Russian Academy of Scienceshisamitdinova@list.ru
Yagafarova Gulnaz N.Ufa Federal Research Centre of the Russian Academy of Sciencesrishrinat@mail.ru
Всего: 2

References

Хисамитдинова Ф.Г., Нафиков Ш.В. Об этимологическом словаре башкирского языка // Научное обозрение Саяно-Алтая. 2017. № 3 (19). С. 84-89.
Хисамитдинова Ф.Г. О разработке словаря русских заимствований башкирского языка // Тюркское языкознание XXI века: лексикология и лексикография : материалы Междунар.науч.-практ. конф. (Казань, 10-11 сентября, 2019). Казань : КФУ, 2019. С. 281-285.
Машинный фонд башкирского языка. mfbl2.ru
Юлдашев А.А. Принципы составления тюркско-русских словарей. М. : Наука, 1972. 416 с.
Ягафарова Г.Н. Новейшая тюркская лексикография (о новом типе толковых словарей) // Северо-Восточный гуманитарный вестник. 2019. № 1 (26). С. 77-85. DOI: 10.25693/SVGV.2019.01.26.010.
Хисамитдинова Ф.Г. Мифологический словарь башкирского языка. М. : Наука, 2010. 455 с.
Башҡорт теленең һүҙлеге: 2 томда / ред. Ə.Ғ. Бейешев. М. : Русский язык; Дигора, 1993. Т. 2.
Академический словарь башкирского языка : в 10 т. / под ред. Ф.Г. Хисамитдиновой. Уфа : Китап, 2011-2018.
Ишегулова А.М. Академический словарь башкирского языка // Вопросы лексикографии. 2018. № 14. С. 68-79. DOI: 10.17223/22274200/14/4
Хисамитдинова Ф.Г. Башкирская мифология. Словарь-справочник. Уфа : Гилем, 2002. 130 с.
Батыршина Г.Р. Башкирско-русский словарь лексики родинного обряда. Уфа : Деловая династия, 2008. 56 с.
Каримова Р.Н. Башкирско-русский словарь терминов ткачества и рукоделия. Уфа : ИИЯЛ УНЦ РАН, 2013. 122 с.
Кəримова Р.Н. Башҡортса-урыҫса, урыҫса-башҡортса халыҡ медицинаһы терминдары һүҙлеге. Өфө : Китап, 2005. 120 б.
Сөлəймəнова Л.Р. Башҡорт теленең үлем йолаһы лексикаһы: башҡортса-русса һүҙлек. Өфө : ИИЯЛ УНЦ РАН, 2005. 80 б.
Багаутдинова М.И. Башкирско-русский словарь этнокультуроведческой лексики. Уфа : Китап, 2003. 136 с.
Багаутдинова М.И. Башкирско-русский словарь этнокультурологической лексики. Уфа : Китап, 2012. 148 с.
Баһауетдинова М.И. Туған телем - байлығым: (Башҡортса-русса этнографик терминдар һүҙлеге). Өфө : Китап, 2000. 120 б.
Хисамитдинова Ф.Г., Сиразитдинов З.А., Суфьянова Н.Ф. Русско-башкирский словарь названий улиц городов Республики Башкортостан. Уфа : ИИЯЛ УНЦ РАН, 2008. 310 с.
Һаҙыева Р.Н. Башҡорт теленең этнолингвистика һүҙлеге. Өфө : Китап, 2002. 174 б.
Русско-башкирский словарь водных объектов РБ / сост. Ф.Г. Хисамитдинова, Р.З. Шакуров, З.А. Сиразитдинов, Ю.Х. Юлдашбаев. Уфа : Китап, 2005. 256 с.
Хисамитдинова Ф.Г., Сиразитдинов З.А. Русско-башкирский словарь-справочник названий населенных пунктов Республики Башкортостан. Уфа : Китап, 2001. 319 с.
Русско-башкирский словарь-справочник названий населенных пунктов Республики Башкортостан / сост. Ф.Г. Хисамитдинова и др. Уфа : ИИЯЛ УНЦ РАН, 2000. 162 с.
Сулейманова Р.А. Башкирско-русский словарь-справочник личных имен и фамилий. Уфа : ИИЯЛ УНЦ РАН, 2013. 364 с.
Хисамитдинова Ф.Г. Географические названия Башкортостана. Словарь. Уфа : БГПИ, 1992. 104 с.; 2-е изд., испр. и дополн. Уфа, 1994. 109 с.
Башҡорт АССР-ының топонимдар һүҙлеге / төҙ. А.А. Камалов, Р.З. Шəкүров, З.Ғ. Ураҡсин, М.Ф. Хисматов ; ред. Т.М. Ғарипов һ.б. Өфө : Башкнигоиздат, 1980. 200 б.
Сиразитдинов З.Ə. Башҡорт теленең йышлыҡ һүҙлеге: Т. 1 (фəнни əҙəбиəт буйынса) / Яуаплы ред. З.Ғ. Ураҡсин. Өфө : Ғилем, 1997. 330 б.
Кусимова Т.Х. Башҡорт исемдəре. Өфө : Башкнигоиздат, 1976. 104 б.
Хисамитдинова Ф.Ғ., Төпəев С.Х. Төрки сығанаҡлы һəм төрки элементлы башҡорт исемдəре. Өфө : Китап, 2006. 120 с.
Бейешев Ə.Ғ. Башҡорт телендə йөрөгəн ғəрəп һəм фарсы һүҙҙəре. Өфө : ТТƏИ РФА ӨҒҮ, 2009. 137 б.
Сиразитдинов З.Ə. Дауыт Юлтый əҫəрҙəренең йышлыҡ һүҙлеге. Өфө : ТТƏИ РФА ӨҒҮ, 1995. 292 б.
Историко-этимологический словарь башкирского языка / авт.-сост. Т.М. Гарипов, Ш.В. Нафиков. Вып. 2: Двуфонемные моносиллабы с согласными инициалями, разд. 1. Уфа : Вагант, 2009. 27 с.
Уразбаева З.Г. Словарь аффиксальных морфем башкирского языка / отв. ред. З.Г. Ураксин. Уфа : Гилем, 2004. 82 с.
Хисамитдинова Ф.Ғ., Ишеғолова А.М. Башҡортса-русса ҡушма һүҙҙəр һəм һүҙбəйлəнештəр һүҙлеге. Өфө : ИИЯЛ УНЦ РАН, 2007. 80 б.
Ураксин З.Г. Русско-башкирский фразеологический словарь / под ред. Э.Р. Тенишева. М. : Рус. яз., 1989. 404 с.
Ураҡсин З.Ғ. Башҡорт теленең фразеологик һүҙлеге. Өфө : Китап, 1996. 290 б.
Ураҡсин З.Ғ., Надршина Ф.А., Йосопов Х.Ғ. Башҡортса-русса фразеологик һүҙлек. Өфө : БКН, 1973. 167 б.
Əхтəмов М.Х. Башҡорт теленең омонимдар һүҙлеге. Өфө : Башкир. кн. изд-во, 1986. 141 б.
Əхтəмов М.Х. Башҡорт теленең антонимдар һүҙлеге. Өфө : ИИЯЛ БФАН СССР, 1973. 147 б.
Əхтəмов М.Х. Башҡорт теленең омонимдар һүҙлеге. Өфө : Башкнигоиздат, 1966. 141 б.
Ураҡсин З.Ғ. Башҡорт теленең синонимдар һүҙлеге. Өфө, 1985. 164 б.
Ураҡсин З.Ғ. Башҡорт теленең синонимдар һүҙлеге / ред. Т.М. Ғарипов. Өфө : БКН, 1966. 271 б.
Башҡорт һөйлəштəренең һүҙлеге, III том, Көнбайыш диалект. Өфө : Башҡортостан китап нəшриəте, 1987. 231 б.
Башҡорт теленең диалекттары һүҙлеге / Төҙ. М.И. Дилмөхəмəтов һ.б. Өфө : Китап, 2002. 430 б.
Диалектологический атлас башкирского языка / сост. Н.Х. Максютова, С.Ф. Миржанова, У.Ф. Надергулов, М.И. Дильмухаметов, С.Г. Сабирьянова, Г.Г. Гареева ; ред. Ф.Г. Хисамитдинова, М.И. Дильмухаметов, Р.Н. Хадыева. Уфа : Гилем, 2005. 234 с., 169 карт.
Башҡорт һөйлəштəренең һүҙлеге: II том, Көньяҡ диалект. Өфө : ИИЯЛ БФАН СССР, 1970. 327 б.
Башҡорт һөйлəштəренең һүҙлеге: I том. Көнсығыш диалект / ред. Н.Х. Мəҡсүтова, Н.Х. Ишбулатов. Өфө : ИИЯЛ БФАН СССР, 1967. 300 б.
Русско-башкирский словарь / сост.: Т.М. Гарипов, H.X. Ишбулатов, Б.С. Саяргалеев, Р.Н. Терегулова, У.М. Яруллина ; отв. ред. К.3. Ахмеров. 46 000 слов. М. : Сов. энциклопедия, 1964. 986 с.
Башҡортса-русса һүҙлек / Төҙ. Ҡ.З. Əхмəров, Т.Ғ. Баишев, Ə.М. Бикмурзин, У.М. Ҡəюмова, Б.С. Сəйəрғəлиев, Р.Н. Терегулова ; ред. Əхмəров Ҡ.З., Баишев Т.Ғ., Кəримова Ғ.Р., Юлдашев Ə.Ə. М. : Гос. изд-во ин. и нац. словарей, 1958. 804 б.
Ҡаһарманов Ғ.Ғ. Башҡорт терминологияһы. Тарихи-лингвистик тасуирлау тəжрибəһе. Өфө : Ғилем, 2002. 236 б.
Русско-башкирский словарь / ред. Н.К. Дмитриев, К.З. Ахмеров, Т.Г. Баишев. М. : ГИЗ, 1948. 960 с.
Суфьянова Н.Ф., Ишмөхəмəтов З.Ҡ. Башҡорт теленең орфография һүҙлеге. Өфө : Башҡортостан энциклопедияһы, 2002. 352 б.
Ҡаһарманов Ғ.Ғ. Башҡорт теленең лексикаһы һəм терминологияһы: Уҡыу ҡулланмаһы. Стəрлетамаҡ : СДПИ, 2002. 242 б.
Башҡорт əҙəби теленең орфография һүҙлеге / төҙ. Ҡ.З. Əхмəров. Өфө : Башгосиздат, 1942. 189 б.
Əхмəров Ҡ.З. Башҡорт əҙəби теленең орфография һүҙлеге: башланғыс һəм урта мəктəптəр өсөн ҡайтанан эшлəнгəн һəм өҫтəлгəн икенсе баҫма. М. : Сит һəм или һүҙлектəр государство издательствоһы, 1952. 235 б.
Башкирско-русский словарь / Сост.: К.3. Ахмеров, Т.Г. Баишев, А.М. Бикмурзин, У.М. Каюмова, Б.С. Саяргалеев, Р.Н. Терегулова; ред.: К.3. Ахмеров, Т.Г. Баишев, Р.Г. Каримова, А.А. Юлдашев. Около 22 000 слов. С прил. краткого очерка грамматики башк. яз. М. : ИИЯЛ БФАН СССР, 1958. 804 с.
80 лет в научном поиске: Институт истории, языка и литературы Уфимского научного центра Российской академии нак / сост. М.Н. Фархшатов. Уфа : ИИЯЛ УНЦ РАН, 2012. 108 с.
Дмитриев Н.К. Башҡорт теленең грамматикаһы. Өфө : Башҡортостан китап нəшриəте, 1950. 300 б.
Башкортостан. 1922. № 129-131 (на арабск. шрифте).
Вильданов Г.Ф. Башкирский язык // Белем. 1924. № 3-4. С. 52-53; Термины по зоологии и анатомии // Белем. 1924. № 5. С. 47-49; Термины по физике // Белем. 1924. № 1-2. С. 45-46, 1925. № 5. С. 47-49; № 11-12. С. 52-53 (на араб. шрифте).
Таһиров Н. Башҡорт лөғəте. Өфө : Башкнига, 1926. 1-се киҫəк. 260 б.
Хисамитдинова Ф.Г., Ягафарова Г.Н. Введение // Академический словарь башкирского языка : в 10 т. / под ред. Ф. Г. Хисамитдиновой. Т. I: (А хəрефе). Уфа : Китап, 2011. С. 24-37.
 The Institute of History, Language and Literature of the Ufa Federal Research Centre of the Russian Academy of Sciences as One of the Centers for Turkic Lexicography | Voprosy leksikografii – Russian Journal of Lexicography. 2020. № 18. DOI: 10.17223/22274200/18/10

The Institute of History, Language and Literature of the Ufa Federal Research Centre of the Russian Academy of Sciences as One of the Centers for Turkic Lexicography | Voprosy leksikografii – Russian Journal of Lexicography. 2020. № 18. DOI: 10.17223/22274200/18/10

Download full-text version
Counter downloads: 153