Три нови видавательни подняца Руснацох.pdf Док, з єдного боку, економска криза прициска шицки сфери живота войводянских Русинох / Руснацох, з другого боку, як кед би ше то нє одношело на видавательство. У остатнїх штирох мешацох зоз друку вишли три окреме значни публикациї.Першу представя Информатор «Руснаци у Сербиї» у виданю Националного совита рускей националней меншини, Завода за културу войводянских Руснацох и Новинско-видавательней установи «Руске слово». Слово о кнїжки, до хторей инкорпоровани найзначнєйши историйни и актуални податки о рускей националней заєднїци у Сербиї. Информатор публиковани на трох язикох - руским, сербским и анґлийским. Информатор фактично публиковани як два кнїжки, у двох верзийох - у руско-сербскей и руско-анґлийскей. Зоз руского на сербски язик текст преложела Тат`яна Яким, а на анґлийски - проф. др Михайло Фейса1.Информатор творя 6 поглавя: «Историят», «Национални символи», «Образованє и воспитанє», «Култура», «Медиї» и «Виросповиданє». Попри зжатого препатрунка 260-рочного живота Руснацох на просторох Бачки и Срима, основних податкох о гербу, застави и националним швету, о улоги и составу Националного совиту рускей националней меншини, о образованю (од предшколского по високошколске), од огромного значеня же ше координаторки Проєкта Тат`яни Якимовей, по перши раз поспишело пописац руски институциї, орґанизациї и асоцияциї (начишлєни 20), манифестациї при Руснацох (начишлєни 25) и медиї (начишлєни 14). Информатор ше закончує зоз поглавйом, хторе пошвецене Апостолскому еґзархату за грекокатолїкох у Сербиї и Чарней Гори. Публикация богато илустрована зоз 230 фотоґрафиями. За сучасни дизайн найвецей заслужни Любомир Сопка. Податки у Информатору презентовани на популарни и сучасни способ. До публикациї уключени 60 адреси, 143 телефонски числа, 60 електронски адреси и 20 Интернет-адреси. Информатор доступни и у електронскей форми на адреси www.rusini.rs.Публикация промовована 22. юния у просторийох Завода за културу войводянских Руснацох. О нєй бешедовали предсидатель Националного совита рускей националней меншини Славко Орос, директор Завода за културу войводянских Руснацох Мирослав Кевежди, одвичательна редакторка Єлена Перкович спред Новинско-видавательней установи «Руске слово» и координаторка Проєкта Тат`яна Яким. Шицки ше зложели же слово о кнїжки од винїмкового значеня. Окреме наглашене же публикация ориґинални продукт з оглядом же анї єдна национална заєднїца у Сербиї нє ма подобну публикацию. Вона вшелїяк може послужиц другим националним заєднїцом як приклад. Друга промоция отримана у Дюрдьове, 27. авґуста, на Кампу волонтерох, хтори ше зишли зоз цалого швета рестауровац очкодовани образи на иконостасу у Грекокатолїцкей церкви Пресвятей Богородици у Дюрдьове. На промоциї предсидатель Националного совита рускей националней меншини Славко Орос представел и Национални совит Руснацох, и змист Информатора, хторого и подзелєл каждому з учаснїкох. Проф. др Михайло Фейса перше прекладал слова Славка Ороса симултано на анґлийски, а потим отримал преподаванє о Руснацох тиж на анґлийским язику. Числени и рижнородни питаня у часци наменєней за дискусию указую нє лєм же Славко Орос и Михайло Фейса заинтересовали слухачох, алє и же исти нєспорно буду у своїх жемох прави амбасадоре рускей култури и руснацтва. Просто фасцинує думка дзе ше на Жемовей кулї Информатор будзе хасновац и на хтору точку ґлобуса вон шицко дойдзе. Друга публикация - резултат штвартого2 медзинародного русинистичного сотруднїцтва «Народ нїодкадз» професора Павла Роберта Маґочия. Кнїжка, иншак, попри рускей верзиї (промовованей 4. юния на 10. Конґресу Русинох/Руснацох/Лемкох швета у Руским Керестуре), ма и анґлийску, русинску, словацку, українску, румунску и горватску верзию (промовована 5. юния на 10. Конґресу Русинох/Руснацох/Лемкох швета у Петровцох). Змист кнїжки творя дзевец поглавя, а змист перших штирох: 1) Ґеоґрафске положенє Карпатскей Руси; 2) Держави и народи; 3) Вчасна история Карпаторусинох (V-VI ст.); 4) Политика, релиґия и националне самоосвидоменє од XVI по XVIII вик) за читательох виданьох НВУ «Руске слово» по тоту хвильку бул своєфайтова табула раза. За войводянских Руснацох история починала так, як є представена, медзи иншим, и у ТВ-филму «Атлантида ещи сушествує» - од подписованя контракту о присельованю зоз Горнїци, то єст зоз сиверних крайох тедишнєй Австро-Угорскей. Нашо историчаре од тей подїї доходза углавним лєм по 1918. рок, цо у «Народу нїодкадз» покрива лєм єдно, и то 5. поглавє. Змист 6. и 7. поглавя у Сербиї/Войводини лєм предмет поєдинєчних статйох3.У «Илустрованей историї Карпатских Русинох» (цо поднаслов кнїжки провокативного наслова «Народ нїодкадз»4) находзи ше квинтесенция русинскей/рускей/лемковскей историї. У нєй дата, мож повесц, азбука живота войводянских Русинох / Руснацох. Историйни подїї представени преглядно, зжато и концизно. На моменти аж и префактативно. Одношенє текста и фотоґрафского, илустративного и маперского материялу дзешка виєдначене. А познате же фотоґрафия заменює вельо дзешатки словох. «Народ нїодкадз» академика Маґочия, без сумнї, спричинї же ґенерални попатрунок Руснацох Войводини/Сербиї на нас самих вецей нє будзе исти. Кнїжка заслужує буц приручнїк за историю Руснацох на шицких уровньох школованя - од основного по високошколски. Окреме є нєобходна на високошколским ступню, прето же ше и нєшка спорадично зявюю публикациї, у хторих ше уж такой у першим виреченю надрилює априорне становиско автора же Руснаци часц українскей нациї (оп. напр. Рамач, 2007: 23). Кед вежнєме до огляду же материя у дотичней публикациї ма за тему живот рускей националней заєднїци лєм по перши децениї 20. вика, по часи кед українство Руснацом було цудзе, постава ясне же авторови циль транспоновац синхронию (односно його нєшкайше особне политичне становиско) на дияхронию (на историйни период, хтори обробює) и же ту нє слово о чистей науки5. Видавательство Валерия Падяка фотоґрафиї поробело наисце на високим уровню. Звичайного хаснователя кнїжки може збунїц же як то, кед совидаватель тей кнїжки НВУ «Руске слово», нєт шарварох, голєм дас на двох-трох фотоґрафийох, на цо нас уж скоро звикли директор Владимир Паланчанин и главна и одвичательна редакторка новинкох «Руске слово» Єлена Перкович. Мож повесц же Карпаторусини и їх история за НВУ «Руске слово» представяли скоро табу теми. Наприклад, лєм зявйованє синтаґмох Перше, Друге и Треце националне будзенє (цо наслов 9. поглавя кнїжки) за виданя НВУ «Руске слово», а окреме за «Шветлосц» Миколи Цапа, цошка цо асоцира на наукову фантастику и дацо екстратерестриялне6. Автор Павел Р. Маґочи зоз тоту 120-бочну кнїжку, мож повесц, унєсол значне количество шветлосци до цмоти, хтора претендовала запановац у видавательству войводянских Руснацох. Дзекуюци велькому русинскому меценови Стивенови Чепови прикладнїк кнїжки прейґ диструбутерох безплатно подаровани каждому предплатнїкови «Руского слова»7. Змист кнїжки, без сумнїву, обезпокої тих цо роками пласую флоскули типа Руснаци - Українци, наш язик диялект українского и подобни8. Преклад на руски язик покончели Анита Ґовля, студентка на мастер-студийох, Оддзелєня за русинистику Филозофского факултета, етноґраф Любомир Медєши зоз Саскатуна у Канади и координатор прекладательного тима, проф. др Михайло Фейса. Треца публикация, «Функционованє конструкциї/форми Вø у преношеню часо-видових одношеньох у приповедкох Гавриїла Костельника», представена 24. aвґустa у Заводу за културу войводянских Руснацох. Линґвистична студия, у сущносци, представя предлуженє авторових двох предходзацих. Док ше у «Анґлийских елементох у руским язику» (1990) автор повецел лексичному уровню и анализи анґлизмох у руским язику, у «Часу и виду у руским и анґлийским язику» (2005) - контрастивней анализи двох насловених дїєсловних катеґорийох у найзначнєйшим язику шветовей комуникациї и у єдним зоз наймладших славянских язикох, хтори хасную 16.000 людзе у Сербиї (т.є. у єдним з микроязикох, як руски язик класификує професор Александер Д. Дуличенко зоз Естониї). Контрастивна анализа, базована на сучасних линґвистичних спознаньох славистики и анґлистики, резултовала зоз виробком методолоґиї, хтора може послужиц, з єдного боку, за дальши контрастивни виглєдованя руского и других нєславянских язикох, а, з другого боку, за компаративистични виглєдованя знука славянских язикох. Як на промоциї наглашел проф. др Предраґ Новаков, шеф Оддзелєня за анґлистику Филозофского факултета и єден з рецензентох тей студиї, професор Фейса нє покончел лєм всестрану анализу ґраматичних катеґорийох часу и вида у руским и анґлийским язику, цо тема виглєдовацкей часци роботи, алє прейґ глїбокого и зложеного морфосинтаксичного и семантичного приступа ґу тим катеґорийом, обезпечел методолоґийну основу за будуци язични анализи од общелинґвистичного значеня. Окремне доприношенє професора Фейси у тим же видзелєл и ясно дефиновал дїєсловну катеґорию акционсарта и, паралелно з тим, редефиновал традицийни дефинициї катеґорийох часу и вида.Мр Гелена Медєши, як єден з рецензентох «Функционованя конструкциї/форми Вø», визначела же тоту озбильну, фундаменталну и насампредз хасновиту студию др Михайла Фейси найщирше препоручела видавательови за обявйованє пре три основни причини: 1. Студия обсяжне доприношенє подполному спатраню дїєсловних формох и конструкцийох у нашим язику на найсучаснєйших методолоґийних основох у линґвистики, хтори нєзаобиходни у дальших русинистичних и вообще славистичних и анґлистичних виглєдованьох; 2. Студия будзе велька помоц професором и наставнїком руского язика у обробку дїєсловних формох, а студентом оможлїви вельо ширше и детальнєйше спатриц спомнуту тематику, хтора их уведзе як до проблематики контрастивного виучованя двох язикох, так и до проблематики критичного одношеня ґу ґраматичним датосцом;3. Студия, на концу, и ширшому кругу читачох укаже на можлївосци функционованя конструкциї/форми Вø у преношеню часо-видових одношеньох на нєшкайши язик, яки у чаше кодификатора руского язика др Ґабра Костельника були фреквентни.«Функционованє конструкциї/форми Вø», мож повесц, представя примену розробеней поняцовей и терминолоґийней основи на руски корпус, хтори у тим конкретним случаю творя перши цалосни прозни тексти на руским язику - 96 боки зоз коло 2.000 виреченями - зоз другей, трецей и штвартей децениї двацетого вику, у хторих зазначена жридлова, народна бешеда Руснацох. З оглядом же язик Костельникових 10 приповедкох источасно и дакедишня бешеда Руснацох, нєасимилована у таким ступню, у яким є нєшка, єй запис представя нєутрални и обєктивни виглєдовацки корпус, хтори авторови оможлївел з иншакого боку приказац анализовану проблематику у шицких наших трох потерашнїх руских ґраматикох9. Прейґ конструкциї/форми Вø, хтора традицийно наволована презент, авторови ше поспишело спатриц цалосну дїєсловну систему руского язика.Кнїжку видали Видавательна хижа «Прометей» и Филозофски факултет - Оддзелєнє за русинистику з Нового Саду. Спред видавательох на промоциї бешедовал директор ВХ «Прометей» Зоран Колунджия и, попри винчованкох авторови, визначел же остатнї пол децениї їх видавательна хижа глїбоко зачирена до лексикоґрафских виданьох, як сербских, так и и язичних виданьох на руским язику. «Прометей», наприклад, попри тим же видал капитални «Вельки словнїк странских словох и виразох» Ивана Клайна и Милана Шипки (2006), по конєц 2009. року пририхтує и публикованє двох правописних словнїкох - сербского и руского язика. На чолє редакциї «Правописного словнїка руского язика» праве автор промовованей линґвистичней студиї. Шицки три значни публикациї нє лєм же найду свою читательну публику, алє су кажда на свой способ значни прилог нєобсяжней библиотеки зоз рускей филолоґиї и маю место у студентскей литератури. Перша и друга спомнута за курс «История Руснацох», треца - за курс «Руске дїєслово». ПРИЗНАЧКИ1. Слово о першим интеґралним прекладу зоз руского язика на анґлийски язик при Руснацох у Войводини. Треба, медзитим, наглашиц же перши интеґрални преклад з руского на анґлийски язик зробени нє у Сербиї, алє у Канади, дзе на анґлийски язик мр Славомир Олеяр зоз Торонту преложел кнїжку Дюри Папгаргая «Путованє на юг».2. Публикация «Let's Speak English and Rusyn / Бешедуйме по анґлийски и по руски» академика Павла Роберта Маґочия и професора др Михайла Фейси (обявена 1998. року у Новим Садзе) представя перши значни медзинародни русинистични проєкт, до хторого уключени и войводянски Русини / Руснаци. Шлїдзели ещи два винїмно значни, хтори означели початок трецого милениюма и, з єдного боку, потвердзели русински язик як єден зоз 14 славянских язикох, а, з другого боку, Карпатских Русинох уведли як таких, як Русинох/Руснацох/Лемкох, а нє як даяких иншаких, гевтаких або тамтаких, до ґлобалней енциклопедистики. «Слово о публикацийох Русинськый язык» (обявеней 2004. року у Ополу, Польска; главни редактор Павло Роберт Маґочи) и «Encyclopedia of Rusyn History Аnd Culture» (обявеней 2002. року у Торонту, Бафалу и Лондону, главни редакторе Павле Роберт Маґочи и Иван Поп). 3. Винїмок у тим напр. кнїжка «Руснаци у Войводини», хтора обявена по сербски, Владимира Бильнї (оп. Biljnja, 1987). Публикованє при сербских видавательох, иншак, нє єдинствени случай, окреме кед слово о публикацийох, хтори чуваю руску традицию як руску. Так, наприклад, порозуменє за репрезентативну публикацию порушану з нагоди 260-рочнїци приселєня Руснацох на тоти простори, кед Руснаци миґровали зоз сиверних до южних крайох Австро-Угорскей, автор тих шорикох находзи нє при своєй єдиней рускей, националней видавательней хижи, чийо заняти по лоґики ствари би прето у нєй и мали буц заняти, алє при сербскому видавательови, при Видавательней хижи «Прометей» з Нового Саду, односно єй директорови Зоранови Колунджийови. 4. Гоч кнїжка професора Маґочия ма провокативни наслов «Народ нїодкадз» (хтори приволує способ представяня у шветових розмирох славного снователя поп-арта Ендия Воргола, односно Андрия Варголи, карпаторусинского походзеня), змист кнїжки, напроцив, дава рамики за похопйованє походзеня и еґзистованя Карпатских Русинох/Руснацох/Лемкох. Вони анї случайно нє народ нїодкадз. Вони анї случайно ту нє спадли, хто зна одкадз. Анї ми Руснаци Войводини / Сербиї нє жиєме лєм у пар општинох у Бачки. 5. На 23. боку у 1. виреченю параґрафа 1.1.1. проф. др Янко Рамач у своєй докторскей дисертациї (обявеней 10 роки по хвильки одбраньованя у Ужгороду, у України, пред Комисию, чийо члени як и держава, хтора их плаци вообще нє припознаваю Русинох/Руснацох як таких), пише же: «Русинох на Закарпат`ю, у Галичини и Руснацох у Южней Угорскей у тей студиї, ше третира як часц українского народу», и попри тим же историйна правда же у периодзе, хтори автор обробює, цо визначене и у самим наслову («Руснаци у Южней Угорскей - од 1745. року по 1918. рок»), т.є. по конєц Першей шветовей войни, були урядово у шицких крайох Австро-Угорскей (а и по єй розпадованю, углавним по фамозни Сталїнов декрет, по законченю Другей шветовей войни) познати як Руснаци/Русини/Ruthén-и, цо далєй значи же нєт основи до наукового змиста инплантовац политични, нєнауково, приватни становиска автора, насампредз прето же як таки вообще нє маю вязи зоз обробйовану тему. Кнїжка би була добра и без тей априорней констатациї, а так, евидентне, автор свойо синхроне, однародзуюце становиско пресадзує на дияхрони, историйно потвердзуюци ентитет. И то нє з цильом же би насловена тема була вичерпана, алє же би тема була инструментализована. Автор тих шорикох просто нє може вериц же дотични историчар нє свидоми того, у чим ше находзи и вон и його матична жем, єдина держава у швеце хтора нє припознава Руснацох як Руснацох. 6. Треба повесц же ше, правда, на єдним боку тижньовнїка «Руске слово» з часу на час и зяви тематика пошвецена Руснацом за гранїцами, алє 50 % од тей тематики ше по правилу главней редакторки муши нє дотикац активносцох Руснацох рускей свидомосци, алє Руснацох однародзуюцей, українскей свидомосци. То, иншак, найдиректнєйши пошлїдок штучно запровадзеного балансерая з тенденцию же би ше руска и нєруска опция представяли читательству у одношеню фифти-фифти. Одредзена ґрупочка, инфилтрована до НВУ «Руске слово», нєпреривно ше намага надрилїц у сущносци анї нєсуществуюцу дилему, хто зме цо зме, скриц одредзени историйни факти и фалсификовац змист документох. Велї фундаментални историйни факти, документи и мапи прейґ «Народа нїодкадз» перши раз доступни широкому кругу Руснацох-читательох. 7. Кнїжка представя витворенє єдней з догваркох, хтору направели академик П.Р. Маґочи, проф. др М. Фейса (под час реализованя стипендиї Стивена Чепи) и п. Стивен Чепа у октобру 2007. року у Торонту. 8. Медзи хторима и редакторе «Шветлосци» и Видавательней НВУ «Руске слово», чийо мена з тей нагоди нєт потреби анї споминац. Вони напр. упарто онєможлївюю зоперанє фалсификованя историї (по хторим ше пред 260 роками до Коцура и Вербасу приселєли Українци, а нє, як то потвердзую числени примарни историйни документи - Руснаци грекокатолїцкей вири). 9. Гавриїл Костельник (1923) «Граматика баваньско-рускей бешеди» у: Гавриїл Костельник (1975) «Проза». Нови Сад: Руске слово; Микола М. Кочиш (1977) «Ґраматика руского язика: Фонетика - морфолоґия - лексика I». Нови Сад: Покраїнски завод за видаванє учебнїкох; Юлиян Рамач (2002), «Ґраматика руского язика». Београд: Завод за уџбенике и наставна средства.

Скачать электронную версию публикации