Обсяжно о нукашнєй структури руского язика.pdf Обсяжно о нукашнєй структури руского язикаЮлиян Рамач, Ґраматика руского язика, Завод за учебнїки и наставни средства, Беоґрад, 2002)У нашей ширшей явносци скоро нєзамрковано прешло зявйованє єдного дїла хторе макапиталн у значносц за тутейшу руску националну меншину - Ґра м ат и ки руско го язи ка др Юлияна Рамача, рядового професо ра на Кат едри за руск и яз и к и ли т ера т уру Филизофского факултета у Новим Садзе. Нє по перши- раз у тих наших бурйових часох зме препущели оба- чиц факт же живот заш лєм идзе своїм стаємним цеком, та гоч и по даяких побоч- них дражкох. У тим случаю ш е ро би о п о т в е рдз е н ю континуитета у културним,кед то досц повесц - живоце єдней з наших наймалочислен- ших националних меншинох, бачванско-сримских Руснацох.Руснаци, приселєнци зоз подкарпатских крайох у Угорс- кей до тедишнєй Бачкей (половка 18. вику), гоч малочисле- ни, отримали ше на тих просторох, звекшали свою попула- цию по масу хтора способна за живот и розвили ше до того цо су нєшка - препознатлївого културного и националного идентитету. Факт же у новоствореней Кральовини Сербох, Горватох и Словенцох 1918/19. року були припознати як на- ционална меншина славянского походзеня под меном Руси,Рушняци, Руснаци, Русини - бул у тим поглядзе пресудни, цо видно зоз стану їх сонароднїкох у подзелєних карпатских обласцох хтори на припознанє националного идентитету че- кали до початку 90-тих рокох (за дзепоєдних пришло позно, а дзепоєдни го нє дочекали анї по нєшка).Кед язик єдна з основних характеристикох каждого наро- ду, вец тутейши Руснаци нє маю причини буц застарани - утим дїлу проф. др Юлияна Рамача находзиме потвердзенє виталносци їх язика, кед нє и културного и духовного стану. Очиглядне же мали право їх стари хтори ше на сновательней скупштини Руского народного просвитного дружтва далєко- го 1919. року, кед мали вибрац медзи українским и велько- руским (русийским) литературним язиком, опредзелєли за културни и национални розвой засновани на народним, бе- шедним язику: "... Ми маме наш прадїдовски руски язик хто- ри зме принєсли зоз старого краю," гварели з тей нагоди. "... Наш народ ше нє жада одрекнуц и забуц свой руски язик, алє го жада усовершовац... Язик на хторим бешедуєме ма у себе моц и виталносц дальшого розвою и прето треба на нїм роз- вивац просвиту нашого южнославянского народу и за ньго вязац свойо обстоянє у новим краю хтори за нас уж постал стари, прадїдовски... "Тота ориєнтация прилапена, язик бачванско-сримских Рус- нацох кодификовани на славянским, кирилским писме (др Ґабор Кост ель ник, Ґрамат ика бачв ань ско-руского язика,Сримски Карловци 1923), уведзени до системи образованя, на нїм написани велї литературни дїла, учебнїки за образо- ванє од основного по универзитетски уровень, хаснує ше як єден з урядових язикох у АП Войводини, служи як приклад за ришованє проблемох културного и националного розвою русинским заєднїцом у Словацкей, Польскей, Мадярскей, Румуниї и України, у славистичних кругох є прилапени як єден зоз славянских язикох.Коло половки 1995. року у Словацкей кодификовани и язик карпатских Русинох хтори жию на териториї цо подзелєна медзи пейцома державами - Словацку, Україну, Польску, Мадярску и Румунию. У язику карпатских Русинох єст вецейвосточнославянски характеристики як у язику бачванско- сримских Руснацох, прецо ше го - вєдно з українским, било-Ïруским и русийским - кладзе до ґрупи восточнославянских язикох. Уводзенє карпаторусинского язика до образованя, средствох информованя и явного хаснованя у спомнутих же- мох, медзитим, идзе барз помали, варирує од жеми по жем, зависно од положеня и одношеня державних власцох ґу ру- синскей заєднїци.У тим дїлу др Юлияна Рамача ше, най прецизуєме, роби оґраматики язика тутейших, бачванско-сримских Руснацох хтори себе так и наволую - Руснак/Русиня/Руснаци, а свой язик руски/руснацки. Тото мено вони принєсли з приселєнь- ом, алє дзекеди хасную за себе и назву новшого походзеня - Русин/Русинка/Русини, хтору з Унґвару (Ужгороду) принєсли їх школяре концом 19. и на початку 20. вику, з чого виведзе- на и назва русински язик. Тота назва з часом прилапена и у сербским язику и у урядовим хаснованю.Руски язик, як то и у тей роботи др Рамач потвердзує, прас- лавянского походзеня, формовал ше у карпатским ареалу, на просторох дзе ше дотикаю восточнославянски и заходносла- вянски язики, та природне же ма характеристики и єдних идругих. Найвекша часц лексики руского язика праславянс- кого походзеня. Велї руски праславянски слова находзиме у истих або подобних формох у шицких славянских язикох. Окрем праславянских, у рускей лексики єст и пожички зоз церковнославянского, хтори прияти през церковни обряди и церковни кнїжки зоз скарбнїци християнскей терминолоґиї, як и зоз литературного язика угорских Русинох 18/19. вику, ткв. язичия, потим з мадярского (хтори прияти у першим стретнуцу з Мадярами у 9. вику), новши пожички з периоду по 1918. рок, як и з нємецкого, румунского и латинского, а по приселєню до Бачкей по нєшка - и зоз сербского язика.Автор третирує и прешвечлїво доказує же руски язик тре-ба преучовац як формовану систему, а нє як диялект того або гевтого славянского язика, односно як самостойни славянс- ки язик у хторим єст вельо заєднїцки характеристики з язи- ками и диялектами карпатского ареалу (словацким, польским, українским), алє нє припада анї єдному з нїх. При тим, автор поровнує руски язик з язиками и диялектами карпатского ареалу нє пре утвердзованє його походзеня и доказованє жеше роби о самостойним славянским язику, тримаюци же досц указац на розлики хтори му иманентни, алє же би з лексич- ного фонду и системи руского язика (слова, форми, конст- рукциї итд.), хтори формовани у старим краю Русинох, вид- воєл нови пасма яки настали у язику бачванско-сримских Руснацох по їх приселєню до Бачкей. Вон руша од того же у старим краю настало шицко тото цо заєднїцке бачванско- сримскому рускому язику и язиком карпатского ареалу и приходзи до заключеня же елементи яки нєт у карпатским ареалу (а єст их у бачванско-сримским руским язику) новшо- го, найчастейше сербского походзеня.У розвою бешедного и литературного язика тутейших Рус- нацох барз важну хвильку представя присельованє до Бач- кей пред 260 роками. У новим штредку, у нових условийохживота, без значнєйших вязох зоз старим крайом, язик ше - оддвоєни од карпатских диялектох - розвивал под моцним уплївом нового материялного и културного штредку у хто- рим доминовал сербски язик. Пожички зоз сербского язика примани од приселєня аж по нєшка - и зоз бешедного и зоз литературного язика. Пожички зоз сербского язика, гоч при- лагодзовани ґу духу и законїтосцом руского язика, мож пре- познац у велїх обласцох сучасного живота - од науки, при- родних зявеньох, назвох чловечого цела, хоротох, админист- рациї, образованя, привреди, тарґовини, транспорту, занїма- ньох, спорту, характеристикох и схопносцох, назвох стварох у обисцу, облєчива, єдлох и напою, древох, рошлїнох, квеца итд. по абстрактни поняца.У тим обсяжним дїлу (38,5 табаки, 615 боки), после Уводу о язику и науки о язику шлїдза поглавя о фонетики, морфо- лоґиї з твореньом словох, синтакси, лексиколоґиї, историй- ним розвою народного, бешедного язика з окремним огляд- нуцом на фонетику, формованє и розвой литературного язи-ка од початку 20. вику по нєшка, з общим реґистром на кон- цу. Роби ше, значи, о комплетним обробку шицких основних питаньох системи язика бачванско-сримских Руснацох.Зоз тим синтетичним дїлом др Юлиян Рамач сумирує ре- зултати своєй вецейдеценийней педаґоґийней и науковей ро-боти, предлужує роботи своїх предходнїкох др Ґабра Костель- ника, кодификатора руского литературного язика и "оца рус- кей писменосци", професорох Гавриїла Надя и Миколи М. Кочиша, авторох велїх роботох з обласци рускей линґвисти- ки зоз пейдзешатих и шейдзешатих рокох прешлого вику, потвердзує исправносц одлуки яку руски предняци принєсли далєкого 1919. року заснованей на похопеню же Руснаци маю свой язик и спознаню же док маме свой язик, будзе и нас.Тото цо вшелїяк представя окремну вредносц того дїла то факт же автор шицки питаня руского язика спатра часово и просторно у контексту историйного розвою и диференция-циї славянских язикох, снуюци свойо становиска на автен- тичних прикладох од найстарших часох по нєшка.На основи винєшеного, можеме з правом заключиц же тотодїло проф. др Юлияна Рамача будзе нєобходни приручнїк за виучованє руского язика и литератури нє лєм за школярох истудентох хторим є скромно наменєни, алє и за шицких гев- тих цо ше занїмаю з виучованьом славянских язикох. Нє слу- чайно єден з рецензентох, проф. др Йован Єркович гварел же ше зявенє такого дїла у календаре каждого народу озна- чує з червенима буквами.

Скачать электронную версию публикации