Contribution of A. Kannisto and V.N. Chernetsov to Mansi Ethnography
The objective of the research are description and analysis of the activities of the Finnish scientist A. Kannisto and the Russian scientist V.N. Chernetsov in studying the language and culture of one of the peoples of the North - the Mansi (Voguls). The sources are the works of the scientists, articles by different authors in Russian and German languages, as well as materials from the archive of Cher-netsov. The first section of the article summarizes the biographies of the scientists and the main stages of their scientific ways. The second section gives information about their field work among the Mansi people. Kannisto had a five-year expedition trip (1901-1906), Chernetsov had 8 expeditions (19251948). Both scientists collected their materials in basins of the rivers Lozva, Konda, Severnaya Sosva. Also Kannisto collected his materials in basins of the rivers Pelym, Vagilsk, Tavda, and Chernetsov in Yukonda, Tap, Tagil and Ivdel. Further, the article gives a general description of the works of both researchers devoted directly to the traditional culture of the Mansi or the works containing ethnographic information about the people. The most significant of them are the six-volume collection of folk poetry of the Voguls (Kannisto), Vogul fairytales and articles about the social organization of the Mansi and their representations about the soul (Chernetsov), the articles about the Bear's Holiday and the origin of the Mansi (Kannisto, Chernetsov). The last section of our work reveals the possibilities of using the materials of Kannisto and Chernetsov for the analysis of a particular aspect of Mansi culture in the folklore and ritual context. For an example, we chose such an important object in the Mansi culture as a cradle. We consider the device and functions of its two types - children's and bear's. The utilitarian function is the purpose of a cradle as a mini home for a child and a receptacle for a killed bear in the bear rite. The magic function is realized thanks to an image of a "bird of dream" (the female black grouse) on a back of a child's cradle. The sacral function is the most versatile, and it can be considered in the aspect of the connection between the upper, middle, and lower levels of the world. A baby cradle "participates" in rites associated with the birth of children and changes in their social status. Arrangement of a baby cradle also demonstrates elements of the funeral rite. A bear cradle in Mansi mythology originates from the heaven, and its earth version participates in many real actions of the "bear" rite - kill of an animal, the Bear's Holiday and the post-holiday fate. Conclusions. Kannisto and Chernetsov had conducted the longest field work among the Mansi/Voguls. The main focus of their ethnographic research was on folklore, beliefs and rituals, as well as the origin of the Mansi and the Ob Ugric peoples in general. Solving the latter problem, Kannisto relied on linguistic data, while Chernetsov relied on materials of archaeology and petroglyphic drawings. Subject Chernetsov's works is more diverse, his contribution to the study of social organization is particularly significant. Kannisto and Chernetsov's materials provide an opportunity to solve new problems in the study of traditional Mansi culture. An example of this is the author's appeal to the folklore and ritual aspect of a cradle as one of the significant images of things of Mansi culture. Russian translations of Kannisto's folklore texts and recorded by him melodies made it possible to restore lost songs and scenes of the Bear's Holiday, thus contributing to the revitalization of the traditional Mansi rites.
Keywords
манси,
Каннисто,
Чернецов,
экспедиции,
публикации,
mansi,
Kannisto,
Chernetsov,
expeditions,
publicationsAuthors
Lukina Nadeshda V. | National Research Tomsk State University | lunv@mail.ru |
Всего: 1
References
Лиимола М. Экспедиции Артура Каннисто к вогулам (манси) в 1901-1906 годах / пер. с нем. Н.В. Лукиной // Вестн. угроведения. Ханты-Мансийск. 2015. № 4 (23). С. 148-161.
Kannisto А. Matkakertomus vogulimailta // Suomalais-ugrilaisen Seuran aikakauskirja. Helsinki, 1908. Vol. XXV. 5.
[Вахтер Т.] Орнаментика обских угров. Материал собран А. Алквистом, У.Т. Сирели-усом, А. Каннисто. Обработан и издан Т. Вахтер / пер. с нем. О.М. Рындиной ; подг. к публикации и отв. ред. Н.В. Лукина. Томск : Изд. дом Том. гос. ун-та, 2019. 504 с.
Источники по этнографии Западной Сибири / сост. Н.В. Лукина, О.М. Рындина. Томск : Изд-во Том. ун-та, 1987. 293 с.
Архив Музея археологии и этнографии Сибири Томского государственного университета. Ф. 869. Д. «О кинофильме «Медвежий праздник». Б/н.
Чернецов В.Н. Отчет об этнографической экспедиции Института антропологии, археологии и этнографии Академии наук СССР в Остяко-Вогульский национальный округ (1937) // СЭ. 1937. № 4. С. 209-211.
Лукина Н.В., Рындина О.М. Этнографический архив В.Н. Чернецова (К 80-летию со дня рождения ученого) // Советская этнография. 1985. № 5. С. 70-74.
Kannisto A. Matkakertomus vogulimailta [Отчет о путешествиях из страны вогулов] // Suomalais-ugrilaisen Seuran aikakauskirja. Helsinki, 1903. Vol. XXI, 6. S. 7-9; 1904. Vol. XXII, 3. S. 1-2; 1907. Vol. XXIV, 3. S. 1-3; 1907. Vol. XXIV, 4. S. 1-4; 1908. Vol. XXV, 5. S. 1-8.
Kannisto A. Uber die wogulische Schauspielkunst // Finnisch-ugrische Forschungen. Helsinki, 1906-1908. Vol. VI. S. 213-237.
Каннисто А. О драматическом искусстве у вогул / пер. с нем. О.В. Циммерман // Материалы по изучению Пермского края. Пермь, 1911. Вып. IV. С. 1-20. (Отд. оттиск).
Каннисто А. О драматическом искусстве вогулов / пер. с нем. Н.В. Лукиной // Каннисто А. Статьи по искусству обских угров. Томск : Изд-во Том. ун-та, 1999. С. 3-25.
Kannisto A. Uber die fruheren Wohngebiete der Vogulen im Lichte der Ortsnamenforschung // Finnisch-ugrische Forschungen. Helsinki, 1927. Vol. 18. S. 57-89.
Kannisto A. Uber die Tatuierung bei den Ob-ugrischen Volkern // Suomalais-ugrilaisen Seuran toimituksia. Helsinki, 1933. Vol. LXVII. S. 159-185.
Каннисто А. О татуировке обско-угорских народов / пер. с нем. Н.В. Лукиной // Кан-нисто А. Статьи по искусству обских угров. Томск : Изд-во Том. ун-та, 1999. С. 26-50.
Kannisto A. Uber den Eidschwur bei den ob-ugrischen Volkern // Nyelvtudomanyi Kozle-menyek. Budapest, 1936. L. 139-150. (Отд. оттиск).
[Vahter T.] Obinugrilaisten kansojen koristekuosit = Ornamentik der Ob-Ugrier. Material gesammelt von August Ahlqvist, U.T. Sirelius, Artturi Kannisto u.a. Bearbeitet und herausgegeben von Tyyvi Vahter. Helsinki, 1953. 216 S. + 200 Taf.
[Kannisto - Karjalainen - Vaisanen]. Wogulische und ostjakische Melodien: phonogra-phisch aufgenommen von A. Kannisto und K.F. Karjalainen, herausgegeben von Vaisanen (Suomalais-ugrilaisen Seuran toimituksia. Vol. 73). Helsinki, 1937. LXI + 377 S.
Kannisto A. Uber die Barenzeremonien der Wogulen // Verhandlungen der Gelehrten Estnischen Gesellschaft. Tartu, 1938. XXX. S. 216-233.
[Kannisto - Liimola]. Vogulische Volksdichtung. Gesammelt und ubersetzt von Artturi Kannisto. Bearbeitet und herausgegeben von Matti Liimola. Band IV. Barenlieder (Suomalais-ugrilaisen Seuran toimituksia. Vol. 114). Helsinki, 1958. 552 S.
Каннисто А. О медвежьих обрядах вогулов / пер. с нем. Н.В. Лукиной // Поэтика жанров фольклора народов Сибири: Миф. Эпос. Ритуал. Новосибирск : Ин-т филологии СО РАН, 2007. С. 74-87.
Мансийские песни о Медведе в записи Артура Каннисто / сост. и пер. с нем. Н.В. Лу-киной; консультант по мансийской лексике С.А. Попова. Томск ; Ханты-Мансийск : Изд-во Том. ун-та, 2016. 328 с.
[Kannisto -Liimola]. Vogulische Volksdichtung. Gesammelt und ubersetzt von Artturi Kan-nisto. Bearbeitet und herausgegeben von M. Liimola. Band I. Texte mythischen Inhalts (Suomalais-ugrilaisen Seuran toimituksia. Vol. 101). Helsinki, 1951. XLII + 483 S.
Мансийская (вогульская) народная поэзия: тексты мифологического содержания, молитвы / сост., транслит. текстов, пер. на рус. яз. Е.И. Ромбандеевой. Ханты-Мансийск : ООО «Печатный мир г. Ханты-Мансийск», 2016. 152 с.
[Kannisto - Liimola]. Vogulische Volksdichtung. Gesammelt und ubersetzt von Artturi Kannisto. Bearbeitet und herausgegeben von M. Liimola. Band II. Kriegs-und Heldensagen (Suomalais-ugrilaisen Seuran toimituksia. Vol. 109). Helsinki, 1955. IV + 831 S.
Мансийская (вогульская) народная поэзия: военные и героические сказания / сост., транслит. текстов, пер. на рус. яз. Е.И. Ромбандеевой. Тюмень : Формат, 2017. 250 с.
[Kannisto - Liimola]. Vogulische Volksdichtung. Gesammelt und ubersetzt von Artturi Kannisto. Bearbeitet und herausgegeben von M. Liimola. Band III. Marchen (Suomalais-ugrilaisen Seuran toimituksia. Vol. 111). Helsinki, 1956. 262 S.
[Kannisto - Liimola]. Vogulische Volksdichtung. Gesammelt und ubersetzt von Artturi Kannisto. Bearbeitet und herausgegeben von M. Liimola. Band V. Auffuhrungen beim Barenfest (Suomalais-ugrilaisen Seuran toimituksia. Vol. 116). Helsinki, 1959. 363 S.
Каннисто А., Лиимола М. Драматические представления на медвежьем празднике манси / пер. с нем. яз. и публ. Н.В. Лукиной. Ханты-Мансийск : ООО «Печатный мир г. Ханты-Мансийск», 2016. 242 с.
[Kannisto - Liimola]. Vogulische Volksdichtung. Gesammelt und ubersetzt von Artturi Kannisto. Bearbeitet und herausgegeben von Matti Liimola. Band VI. Schicksalslieder, Kinderreime, Ratsel, Verschiedenes (Suomalais-ugrilaisen Seuran toimituksia. Vol. 134). Helsinki, 1963. 335 S.
Мансийские «Песни о судьбе» («Личные песни») (В записи Артура Каннисто 19011906 гг. / автор-сост. Т.Д. Слинкина. Ханты-Мансийск : ООО «Печатный мир г. Ханты-Мансийск», 2013. 110 с.
[Kannisto - Liimola - Eiras]. Vogulische Volksdichtung. Gesammelt und ubersetzt von Artturi Kannisto. Bearbeitet von M. Liimola, V. Eiras. Herausgegeben von V. Eiras. Band VII. Worter-verzeichnis zu den Bandern I-VI (Suomalais-ugrilaisen Seuran toimituksia. Vol. 180). Helsinki, 1982.
[Kannisto - Virtanen - Liimola]. Materialien zur Mythologie der Wogulen. Gesammelt von Artturi Kannisto; bearbeitet und herausgegeben von E.A. Virtanen und M. Liimola (Suomalais-ugrilaisen Seuran toimituksia. Vol. 113). Helsinki, 1958. 443 S.
Eiras V. Artturi Kanniston vogulilaisaineistot, niiden kaytto ja merkitys vogulilaisen [Материалы Арттури Каннисто по вогулам, их использование и значение] // Kenttaretkista tutkimus-tiedoksi. Uralica Helsingiensia. Helsinki, 2010. Vol. 4. S. 139-151.
Kannisto T. Artturi Kanniston tutkimusmatkat Siperiassa vuosina 1901-1906. Paivakir-jamuistiinpanoja ja kirjeita. [Научные поездки Арттури Каннисто в Сибирь в 1901-1906 годах. Дневниковые заметки и письма] // Suomalais-ugrilaisen Seuran aikakauskirja. Helsinki, 1963. Vol. 64. L. 1-161.
[Kannisto - Nevalainen]. Statistik uber die Wogulen. Gesammelt von Artturi Kannisto, bearbeitet und herausgegeben von Jorma Nevalainen // Suomalais-ugrilaisen Seuran aikakauskirja. Helsinki, 1969. Vol. 70/4. S. 1-95.
Lehtinen I., Souraman Je. Vogulien (mansien) kansankulttuuri. Artturi Kanniston kan-satieteellisia muistiinpanoja 1901-1906 [Народная культура вогулов (манси). Составлено по записям Арттури Каннисто 1901-1906 гг.] (Suomalais-Ugrilaisen Seuran kansatieteellisia julkaisuja. 2007. Vol. 17). Helsinki, 2007. 172 L.
Чернецов В. Жертвоприношение у вогул // Этнограф-исследователь. Л., 1927. № 1.
Чернецов В. Вогульские сказки. Сборник фольклора народа манси (вогулов). Л. : Гослитиздат, 1935. 143 с.
Про мышонка. Сказки и песни народа манси (вогулов) / собр.: И.Я. Чернецова, В.Н. Чернецов. Л. : Изд-во детской литературы, 1936. 20 с.
Чернецов В.Н. Термины средств передвижения у вогулов // Сборник памяти BX. Бого-раза. Л., 1937. С. 349-365.
Чернецов В.Н. Чум // СЭ - Советская этнография. 1936. № 6. С. 85-93.
Чернецов В.Н. Фратриальное устройство обско-югорского общества // Советская этнография. 1939. № 2. С. 20-42.
Чернецов В.Н. Очерк этногенеза обских угров // Краткие сообщения Института истории материальной культуры. 1941. Вып. IX. С. 18-28.
Чернецов В.Н. Основные этапы истории Приобья с древнейших времен до Х в. н.э. // Краткие сообщения Института истории материальной культуры. 1946. Вып. XIII. С. 153-156.
Чернецов В.Н. К истории родового строя у обских угров // Советская этнография. 1947. № 6-7. C. 159-183.
Чернецов В.Н. К вопросу о проникновении восточного серебра в Приобье // Труды Института этнографии АН СССР. М., 1947. Т. 1. С. 114-134.
Чернецов В.Н. Орнамент ленточного типа у обских угров // Советская этнография. 1948. № 1. С. 139-152.
Чернецов В.Н. Древняя история Нижнего Приобья // Материалы и исследования по археологии СССР. М.: Изд-во АН СССР, 1953. № 35. С. 7-71.
Народы Сибири. М. ; Л.: Изд-во АН СССР, 1956. 1114 c.
Чернецов В.Н. Нижнее Приобье в I тыс. н.э. Обзор и классификация материала // Материалы и исследования по археологии СССР. М.: Изд-во АН СССР, 1957. № 58. С. 136-245.
Чернецов В.Н. Представления о душе у обских угров // Исследования и материалы по вопросам первобытных религиозных верований: Труды Института этнографии АН СССР. Новая серия. М., 1959. Т. 51. С. 114-156.
Чернецов В.Н. Наскальные изображения Урала. Ч. 1 // Свод археологических источников. М. : Наука, 1964. Вып. В4-12. 52 с.
Чернецов В.Н. Исчезнувшее искусство (узоры, выдавленные зубами на бересте у манси) // СЭ - Советская этнография. 1964. № 3. С. 53-63.
Чернецов В.Н. Периодические обряды и церемонии у обских угров, связанные с медведем // Congressus Secundus Internationalis Fenno-Ugristarum. Helsinki, 1965. Pars 1. S. 102-111.
Чернецов В.Н. Наскальные изображения Урала: автореф. дис.. д-ра ист. наук. М., 1970. 62 с.
Чернецов В.Н. Наскальные изображения Урала. Ч. 2 // Свод археологических источников. М. : Наука, 1971. Вып. В4-12 (2). 120 с.
Tschernjetzow V.N. Barenfest bei den Ob-Ugriern // Acta Ethnographica Academiae Scien-tiarum Hungaricae. Budapest, 1974. T. 23 (2-4). S. 285-319.
Чернецов В.Н. Медвежий праздник у обских угров / пер. с нем и публ. Н.В. Лукиной. Томск, 2001. 49 с.
Лукина Н.В. Записи обско-угорского фольклора в архивах томских университетов // Вестник Том. гос. ун-та. История. 2008. № 3 (4). С. 91-95.
Лукина Н.В. Мансийские фольклорные тексты в архивном фонде В.Н. Чернецова // Вестн. угроведения. 2017. № 2 (29). С. 101-113.
Лукина Н.В., Попова С.А. Каталог мансийских текстов В.Н. Чернецова (по аннотациям Е. Шмидт) // Вестн. Том. гос. ун-та. Культурология и искусствоведение. 2019. № 35. С. 327-340.
Каннисто А. Сооружения и вещи при жертвоприношениях вогулов / манси / пер. с нем. Н.В. Лукиной // Вестн. Том. гос. ун-та. Культурология и искусствоведение. 2019. № 36. С. 312-322.
Рындина О.М., Барсуков Е.В. Архив В.Н. Чернецова как творческая лаборатория исследователя (1920-е гг.) // Вестн. Том. гос. ун-та. Культурология и искусствоведение. 2020. № 37. С. 228-238.
Liimola М., Kulmala V. Artturi Kannisto und sein Lebenswerk // Suomalais-ugrilaisen Seuran aikakauskirja. Helsinki, 1974. Vol. 73. S. 23-35.
Попова С.А. Обряды перехода в традиционной культуре манси. Томск : Изд-во Том. ун-та, 2003. 180 с.
Мифы, предания, сказки хантов и манси / сост., предисл. и прим. Н.В. Лукиной. М. : Наука, 1990. 568 с.
Попова С.А. Восстановление структуры медвежьего праздника северной группы манси // Сибирские угры в ожерелье субарктических культур: общее и неповторимое. Ханты-Мансийск; Томск : Изд-во Том. ун-та, 2018. Вып. 2. С. 269-278.